استاد دانشگاه تهران: مهم‌ترین شاخصۀ قدرت نرم، سرمایه اجتماعی است

دکتر حسن زارعی‌متین، در نشست کانون هم اندیشی تعالی و توسعه استان قم (اتاق فکر) که با موضوع «بررسی سرمایه اجتماعی و نقش آن در موفقیت طرح های کلان» و با همکاری مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر برگزار شد، در تعریف سرمایه اجتماعی عنوان کرد: سرمایه آن چیزی است که برای ما ارزش افزوده ایجاد می‌کند، در اوایل قرن بیستم بیشتر تاکید به سرمایه مالی بود یعنی ملک، زمین، خانه یا معدن سرمایه مالی محسوب می شد؛ اما بعدها سرمایه انسانی یعنی “چه می‌دانیم”؟ مطرح شد؛ یعنی نیاز و تقاضای بازار و جامعه را برآورده کنیم.

وی بابیان اینکه با توجه به این تعریف نیمی از دانشگاه‌ها بایستی برچیده شود چون رشته‌هایی را دارند که نیاز جامعه نیستند، افزود: متأسفانه در طول چند دهه گذشته سرمایه اجتماعی طبق آمار افت کرده است در بین ۱۶۰ کشور رتبه ما ۱۱۲ است. ترکیه بسیار از ما موفق‌تر است، یک شاخص مقایسه‌ای در سرمایه اجتماعی، تعداد سازمان‌های مردم نهاد است. در ترکیه دو هزار NGO هست.

وی با اشاره به اینکه سرمایه چهارم سرمایه روان‌شناختی است، اظهار کرد: پنجمین سرمایه، سرمایه معنوی است، سرمایه معنوی یعنی احساس تکلیفی که فرد می‌کند، مثلاً می‌گوییم کار برای خدا به همان سرمایه معنوی بر می‌گردد. فرد اگر کارش مهم باشد احساس می‌کند خودش هم مهم است و این سرمایه معنوی می‌شود.

فایده سرمایه اجتماعی چیست؟

استاد دانشگاه تهران گفت: جاهایی که سرمایه اجتماعی بالاتر است جرم و جنایت، طلاق و بزهکاری کمتر است، در سال‌های قدیم بزرگ‌ترهای محله و روحانی محل سرمایه اجتماعی ایجاد می‌کردند و کانون حل اختلاف بودند و قلب‌ها را به هم نزدیک می‌کردند.

وی با اشاره به اینکه کارکنان، دارایی نیستند بلکه هزینه هستند، عنوان کرد: بیشتر تعدیل‌ها و بیکاری‌ها بخاطرهمین است؛ زیرا آن‌ها تبدیل به منابع انسانی نشده‌اند. منابع انسانی یعنی بتوانند در مشکلات راه حل ارائه بدهند و راهگشا باشند، تخصص داشته باشند و کارهایی انجام بدهند که هر کسی نتواند این کار را انجام دهد.

وی بابیان اینکه آن کشوری سرمایه اجتماعی دارد که وقتی با بحرانی روبرو شد مردم داوطلبانه به صحنه می‌آیند و همه سرمایه شان را اهدا می‌کنند، گفت: سرمایه در دل انجمن‌ها و هیئت‌ها است افراد در کنار هم سرمایه اجتماعی تشکیل می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه سرمایه اجتماعی دو بُعد ذهنی و عینی دارد، بیان کرد: بُعد ذهنی یعنی در جامعه چقدر اعتماد وجود دارد؟ در تمام مهدکودک‌ها مسابقه ۹ صندلی و ده نفر اجرا می‌شود؛ در ژاپن هم اجرا می‌شود ولی تفاوت در اینجاست که در ایران وقتی سوت زده می‌شود نه نفر باید نشسته باشند و برنده هستند و کسی که بیرون افتاده بازنده است. ولی در ژاپن این‌جور به بچه‌ها یاد می‌دهند که وقتی معلم سوت می‌زند همه ده نفر توی ۹ تا صندلی جا شده باشند و به هم کمک کنند کسی بیرون نماند یعنی روحیه تیم مداری را آموزش می‌دهند ولی ما رقابت را آموزش می‌دهیم.

زارعی متین بابیان اینکه اعتماد، مشارکت داوطلبانه، تعاون، فرهنگ قوی، هنجارهای مشترک از ابعاد ذهنی سرمایه اجتماعی است، افزود: بُعد عینی به تعداد انجمن‌ها و باشگاه‌ها، هیات‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد بر می‌گردد.

وی با بیان اینکه خانواده مهم‌ترین رکن سرمایه اجتماعی است، ادامه داد: شادی و نشاط هم تحت تأثیر سرمایه اجتماعی هستند همچنین یکی از دلایلی که ایرانی‌ها آلزایمر می‌گیرند نبود سرمایه اجتماعی است، صله رحم عمر را طولانی می‌کند، چون سرمایه اجتماعی ایجاد می‌کند.

این پژوهشگر برتر رشته مدیریت با طرح این پرسش که سرمایه اجتماعی در سازمان چه کارکردی دارد؟ گفت: یادگیری نتیجه فعالیت جمعی است، هدف مشترک می سازد و سازمان را به یادگیرنده تبدیل می‌کند. تیم مداری و مبارزه با سکوت یا بی‌تفاوتی، خلاقیت و نوآوری و کارآفرینی تحت تأثیر سرمایه اجتماعی است.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به وضعیت جمعیتی کشور و پیری جمعیت افزود: بر اساس تحقیقات روابط خوب باعث شادمانی و سلامتی در سن ۷ تا ۸۰ سالگی می‌شود، روابط خوب در درجه اول با مادر، بعد با پدر، سپس با خانواده و بعد از آن با همکاران در سن پیری موجب شادمانی و نشاط می‌شود همچنین افراد با روابط خوب در مواجهه با بیماری‌ها تاب آوری خوبی نشان دادند و مانع پیری زودرس می‌شود.

برای سالمندان مدرسه ایجاد شود

وی ادامه داد: روابط خوب نه تنها از جسم ما بلکه از مغز ما نیز محافظت می‌کند؛ یعنی موجب جلوگیری از آلزایمر می‌شود. جامعه ما پیر است و هنوز کار جدٌی برای مقابله با آن نکرده‌ایم. ما برای کودکان مهدکودک داریم، لازم است برای سالمندان نیز مدرسه سالمندان تشکیل بدهیم.

وی بیان کرد: بدترین کار، خانه سالمندان است که عمر فرد را کاهش می‌دهد. من همان‌طور که برای بچه‌ها مدرسه کسب و کار پیشنهاد داده‌ام، همیشه من به دوستان خودم پیشنهاد می‌کنم برای بازنشستگی خودتان برنامه‌های مختلف اجتماعی داشته باشید زیرا خانه‌نشینی عمرتان را کم می‌کند.

زارعی متین با اشاره به انواع مدارس موجود در نظام آموزش عمومی کشور به نتایج کنکور سراسری سال ۱۴۰۱ اشاره کرد و گفت: فاصله موجود در رتبه‌ی دانش آموزان مدارس دولتی، غیردولتی، عادی و تیزهوشان قابل انتقاد است.

وی افزود: دو مؤلفه اصلی سرمایه اجتماعی، اعتماد و مشارکت داوطلبانه‌ی فعال است که خود این‌ها تحت تأثیر چهار عامل شفافیت، صداقت، عدالت و ثبات اقتصادی است.

پژوهشگر حوزه مدیریت یادآور شد: جامعه برای موفقیت به دو قدرت نیاز دارد، یکی قدرت سخت که همان قدرت نظامی است، یکی هم قدرت نرم که مهم‌ترین شاخصۀ قدرت نرم، سرمایه اجتماعی است.

وی بیانات اخیر رهبر معظم انقلاب در دیدار با ائمه جمعه سراسر کشور را در ارتقای سرمایه اجتماعی بسیار حائز اهمیت برشمرد و گفت: تأکید رهبر معظم انقلاب به ایفای نقش پدرانه از سوی ائمه جمعه برای همه افراد جامعه که ممکن است در ظاهر هم تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشند موجب ارتقای سرمایه اجتماعی در کشور می‌شود.

وی افزود: سرمایه اجتماعی بایستی موفقیت اش با موفقیت جامعه نیز همسو باشد و سازگاری داشته باشد. ما گروه‌هایی را داریم که اصطلاحا گروه‌های زیر زمینی به حساب می‌آیند که اعتماد و مشارکت داوطلبانه و اعتماد بالایی هم دارند اما سرمایه اجتماعی آن‌ها همسو با جامعه نیست و حتی در تضاد منافع ملی و اجتماعی است. در یک تحقیق آینده‌پژوهی آمدند گفتند ۵ سال آینده ایران با چه چالش‌هایی روبرو خواهد بود؟ یکی از آن‌ها بحث قومیت‌هاست که سرمایه اجتماعی بین خودشان قوی است و خودشان را از جامعه جدا می‌بینند.

زارعی متین بابیان اینکه یکی از دلایل افت سرمایه اجتماعی پایین بودن نرخ پذیرش تفاوت‌هاست، عنوان کرد: برخی فقط خودشان را می‌بینند، این عامل موجب کاهش سرمایه اجتماعی می‌شود. بایستی فضای باز سیاسی و اجتماعی تشکیل دهیم تا همه نظرها گفته شود و همه صداها شنیده شود.

https://www.isna.ir/news/1401052316736/%D9%85%D9%87%D9%85-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5%DB%80-%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA-%D9%86%D8%B1%D9%85-%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA