دویست و شانزدهمین نشست اتاق فکر استان قم برگزار شد

 ۲۱۶ امین نشست کانون هم­اندیشی تعالی و توسعه استان قم (اتاق فکر) با موضوع « بررسی ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان در اجرای طرح‌های اقتصادی قم» با همکاری مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر برگزار شد.

نشست دویست و شانزدهم کانون هم­اندیشی تعالی و توسعه استان قم (اتاق فکر) با موضوع « بررسی ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان در اجرای طرح‌های اقتصادی قم» روز چهارشنبه چهارم خردادماه با همکاری مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر برگزار شد.در ابتدای نشست جناب آقای محمودی مدیر پژوهش موسسه، ضمن خوشامدگویی به حضار و بویژه سخنرانان مهمان آقایان دکتر مهدی جعفری و دکتر محمد ولیا بیدگلی، موضوع جلسه را سهم شرکت های دانش بنیان در طرح های اقتصادی استان قم عنوان کرد. وی برگزاری چنین نشست­هایی را به دو دلیل ویژه لازم و ضروری دانست. یکی بخاطر سیاست گذاری و جهت دهی­ای بود که در پیام نوروزی رهبری در قالب شعار سال بحث دانش بنیان، برجسته شد و دیگری جایگاه ویژه استان قم در سند راهبردی آمایش استانی است که لزوم بهره وری هرچه بیشتر از شرکت های دانش بنیان را ضرورت می بخشد. در این سند ۹ حوزه شاخص مشخص گردیده و برای هرکدام مطالبات خاص در نظر گرفته شده که بایستی اجرایی شود و تحقق یابد. این نه حوزه عبارتند از: آموزش عالی و حوزوی، فرهنگی و مذهبی، گردشگری، خدمات برتر و بازرگانی، حمل و نقل، صنعت و معدن، کشاورزی، نظام سکونتگاهی و محیط زیست و منابع طبیعی.

در سند دیگری با عنوان پروژه های اقتصاد مقاومتی سال ۱۴۰۰ استان قم، دستگاه های اجرایی با شرح وظایف مشخص گردیده اند مانند: جهاد کشاورزی، صنعت معدن تجارت، راهداری و حمل و نقل، اقتصاد و دارایی، مدیریت و برنامه ریزی و راه و شهرسازی.

سهم اقتصاد دانشی و دانش بنیان در اقتصاد کشور کمتر از ۵ درصد است و باید حداقل به ۳۰ درصد برسد.

حالا پرسشی که مطرح می شود این است که چقدر برنامه ریزی شده برای ورود شرکت های دانش بنیان به این عرصه ها و اصولا قلمرو این شرکت ها کجا هست و آیا زیر ساخت های لازم برای آنها تدارک دیده شده است یا خیر؟

اولین سخنران دکتر ولیابیدگلی هیات علمی دانشگاه طلوع مهر و پژوهشگر حوزه اقتصاد بود که  در ابتدا به تفاوت سه واژه اقتصاد مقاومتی با اقتصاد مقابله ای یا تحریمی پرداخت. وی اقتصاد مقاومتی را اقتصادی مقاوم و منعطف دانست که در شرایط سخت می تواند ادامه حیات دهد و مثمر ثمر باشد در حالیکه اقتصاد مقابله ای یا تحریمی حالت تدافعی دارد و بجای بهره بردن از فرصت ها، فرصت سوزی می کند.

وی اهداف اقتصاد مقاومتی را بدین شرح توصیف کرد: ۱. تامین رشد پویا؛ ۲. بهبود شاخص های مقاومت اقتصادی و ۳. دستیابی به اهداف سند چشم انداز. وی در ادامه رویکرد اقتصاد مقاومتی را رویکردی جهادی، انعطاف پذیر، فرصت ساز، مولد، درون زا (بهره بردن از منابع داخلی) و برون گرا (بهره بردن از فناوری خارجی) شمرد.

این صاحب‌نظر حوزه دانش‌بنیان علل تاکید بر اقتصاد مقاومتی را بدین شرح بیان کرد:

۱.کاهش مصرف انرژی ۲. افزایش رشد و بهره وری ۳. تسهیل همکاری های جمعی ۴. مشارکت مردم در اقتصاد ۵. ایجاد بستر رقابت در مناطق گوناگون ۶. ارتقای درآمد اقشار کم درآمد و تقویت منابع انسانی ۷. افزایش صادرات هدفمند ۸. ترویج مصرف کالاعای داخلی ۹. تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات ۱۰. اصلاح ساختار دولت ۱۱. حذف دستگاه های موازی ۱۲. تقویت تولید داخلی ۱۳. توسعه پیوندهای راهبردی با کشورهای منطقه ۱۴. اصلاح نظام درآمدی دولت با افزایش سهم درآمدهای مالیاتی ۱۵. گفتمان فراگیر و ملی ۱۶. افزایش سهم سالانه صندوق توسعه ملی از منابع صادرات و کاهش وابستگی به بودجه نفت.

وی در ادامه افزود اقتصاد مقاومتی تاکید بر کارآفرینی دارد و سیاست های اقتصاد مقاومتی را بر ۴ محور استوار دانست: مردمی بودن، عدالت محوری، برون زایی و دانش بنیان. دانش بنیان به هر فعالیتی که دانش محور باشد اطلاق می شود که موجب توسعه فناوری در اقتصاد گردد. اقتصاد دانش بنیان بر اساس تولید و توزیع و کاربرد اطلاعات شکل گرفته و سرمایه گذاری دردانش و صنایع دانش پایه مورد توجه خاص هستند.

صنایع دانش بنیان صنایعی هستند که سطح بالایی از سرمایه گذاری منجر به ابداع و نوآوری می شود.

وی نقش اقتصاد دانش بنیان را در سند اقتصاد مقاومتی بدین شرح بیان کرد: دانش بنیان سازی پروژه های اقتصاد مقاومتی و اجرای پروژه ها جهت کمک به شرکت های دانش بنیان در انتقال فناوری.

وی گفت: در کشور ۶۵۰۰ شرکت دانش بنیان داریم و به موازات آنها ۱۰۷۰۴شرکت فناور داریم یعنی شرکت هایی که گرانت دانش بنیان ندارند ولی عضو پارکهای علم و فناوری و مراکز رشد هستند. ۴۳ پارک علم و فناوری در کشور داریم که ۱۶۶۴ شرکت در پارکها مستقر هستند. ۲۲۳ مرکز رشد داریم که به شرکتهای فناور دانش بنیان و خلاق خدمات می دهند. ۶۵ هزار فناور شاغل در پارکها داریم.

وی در ادامه ظرفیت های استان قم را در بکارگیری اقتصاد دانش بنیان اینگونه بیان کرد: ۱. گردشگری مذهبی (سالانه ۲۰ میلیون زایر داخلی و ۱ میلیون زایر خارجی از حرم حضرت معصومه سلام الله علیها دیدن می کنند) ۲. حوزه بین الملل (وجود دانشگاه هایی با دانشجویان خارجی مانند المصطفی و حوزه علمیه قم و سایر دانشگاه ها) ۳. حوزه فناوری اطلاعات ( جزو ۵ استان برتر کشور هستیم) ۴. صنعت (وجود ده شهرک صنعتی و بویژه شهرک شکوهیه که در کشور ممتاز است) ۵. فناوری نرم و هویت ساز ۶. سنگهای زینتی، فرش دستی و سوهان پزی و…

زمینه های فعالیت پارک علم و فناوری در استان قم را در رشته های علوم انسانی، کامپیوتر، انرژی، پزشکی، برق، کشاورزی، خدمات مشاوره، عمران، شیمی و مکانیک دانست و افزود در حوزه فناوری در قم زیست بوم کاملی داریم از پارک گرفته و مراکز رشد تا شرکتهای دانش بنیان بسیار خوب.

این استاد دانشگاه افزود: در استان قم در حال حاضر ۱۰۲ شرکت عضو پارک و مراکز رشد وابسته به آن داریم که از این تعداد ۳۸ شرکت دانش بنیان هستند و ۲۸ شرکت نیز گرانت صنایع خلاق دارند که بعنوان دانش بنیان نوع ۳ شناخته می شوند. ۱۹۰۰ نفر شاغل در پارک هستند و از نظر دارا بودن شرکت های دانش بنیان در کشور، همپای استان یزد رتبه ۸ کشوری را داریم و در صنایع خلاق با ۳۱ شرکت فعال رتبه ۶ کشوری را داریم.

سخنران دوم دکتر مهدی جعفری با اشاره به بحث نیازسنجی و شناخت نیازها و ظرفیت های شرکت های دانش بنیان استان در حل آن مشکلات و نیازها افزود: ما ظرفیت های بسیار خوبی در استان داریم از لحاظ توان دانش بنیانی و باید به آنها بها بدهیم. متاسفانه مسولان استان کم لطفی دارند به این شرکت ها و آنها را در حل مشکلات سهیم نمی کنند. شهردار تهران پس انتصاب اولین جلسه خودش را با شرکت های دانش بنیان گذاشت تا برای حل مسایل و مشکلات استان تهران چاره جویی و کمک کنند ولی آیا در استان قم مسئولی اینکارو کرد؟

۱۰۲ شرکت دانش بنیان و مراکز رشد در قم داریم با ۱۹۰۰ نفر شاغل که بطور میانگین سهم هر شرکت ۱۸ نفر می باشد و این بسیار کم است.در دنیا شرکت های دانش بنیان توانستند از بازیافت، برق و کودهای بیولوژیک تولید کنند ولی هنوز در کشور ما نتوانستیم این کارو بکنیم. یعنی اعتماد و اعتنای زیادی به مباحث دانش بنیانی نمی شود باید گفتمانی در سطح ملی و فراگیر در این رابطه شکل بگیره که حتی مردم عادی نیز در زندگی روزمره طعم و اثر چنین اعتمادی را بچشند و باور کنند.مخصوصا کشور ما که همیشه با بحث تحریم های اقتصادی همراه بوده و لطمات زیادی دیده می تواند از توان و ظرفیت شرکت های دانش بنیان نهایت بهره را ببرد چون هرجا ما به بن بست رسیدیم این دانش بما کمک کرده تا اثر تحریم هارا خنثی کنیم مخصوصا در دوران همه گیری کرونا این شرکت ها نیاز جامعه را به تولید ماسک و ونتیلاتورها برطرف ساختند. با توجه به مشکل فراگیر خشکسالی و کم آبی در کشور و در استان قم، شرکت های دانش بنیان فعال در رشته کشاورزی و کشت بافت گیاهی می توانند با تولید گونه های مقاوم به خشکسالی و  گرما برای استان درآمدزایی کنند. در پایان بار دیگر از دانشگاه طلوع مهر تشکر می کنم که با تشکیل چنین اتاق فکر ی که در اصل باید در استانداری تشکیل می شد، پیشقدم حل مشکلات زیربنایی استان قم شده است.

در ادامه مهندس طباطبایی رئیس اسبق سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان قم و عضو اتاق فکر استان قم در سخنانی کوتاه با اشاره به بیتی از حکیم توس فردوسی بزرگ، بهترین تعریف را از آن وی دانست که سروده: توانا بود هر که دانا بود ز دانش دل پیر برنا بود

و ادامه داد دانایی موجب توانایی و توانمندی در همه عرصه های زندگی می شود.

مهندس سیار فرماندار اسبق قم نیز افزود: اثر شرکتهای دانش بنیان در رفع نیازهای استان بسیار ناچیز است. مثلا در حوزه گردشگری، فشل ترین و ناکارآمدترین حوزه را داریم که مربوط به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. در بخش صنعت چند حرفه در قم حرف اول را می زنند یکی فرش که بدلیل تحریم صادراتش متوقف شد و در حال نابودی است، دیگری سنگبری که یکی از منابع آلاینده و هدر دهنده منابع آبی است و دیگری کفش که بسیار توانمند ظاهر شده که با اشتغال زایی حدود ۳۰۰۰۰ نفر اشتغال زایی بسیاری ایجاد کرده است ولی از هیچ حمایت دانش بنیانی برخوردار نبوده است. تولیدگران جوان این عرصه نیز با تلاش و همت خودشان در بروزرسانی این صنعت در تلاشند و حتی با بومی سازی قالب سازی کفش و طراحی آن اندک وابستگی خارجی را نیز از بین بردند. سوال اینجاست چرا شرکت های دانش بنیان احساس مسولیت نکردند تا به کمک این صنعت بیایند؟

وی در پایان افزود به نظر من معضل بزرگ در جدایی میان دانشجو و دانشگاه پس از اخذ مدرک و فارغ التحصیلی اتفاق می افتد و حتی دانشجو با انتخاب شغل نامتناسب با رشته تحصیلی اش، ضربه بزرگی به جامعه وارد می آورد.دانشگاه ها نیز فقط با آمارسازی و اعداد و ارقام، گزارش مفصلی از خدمات خود ارایه می دهند که هیچ دردی و مشکلی از جامعه دوا نمی کند. حضور در شرکت های دانش بنیان فرصت مناسبی برای برقراری ارتباط فارغ التحصیلان با دانشگاه ها دارد و می توان آن نقیصه را از این طریق برطرف کرد.

سخنران بعدی مهندس رضوی از مدیران باسابقه استانی وملی و عضو دیگر اتاق فکر استان قم با تایید سخنان مهندس سیار، اشاره کرد معضل بزرگی که امروزه با آن مواجه هستیم ارایه آمارهای ایده آل و خاصی است که هیچ نمودی در جامعه و بین مردم ندارد. مثلا در کسب فلان چیز در دنیا رتبه نخست را داریم ولی آیا آن چیز از اولویت های جامعه و مردم بحساب می آمده یا نه؟ ما چند مبحث مهم و حیاتی در کشور داریم که بایستی شرکت های دانش بنیان به آن ورود سنگین داشته باشند: آب، کشاورزی، انرژی یا سوخت و صنایع غذایی.

متاسفانه در حوزه مطالعات موردی یا کیس استادی خوب عمل می کنیم ولی در سطح ملی و عمومی بسیار ناکارآمد ظاهر می شویم. من یکی از دلایل رو سوء مدیریت و ناکارآمدی مدیران در بهره گیری از متخصصان می دانم. متاسفانه شعاری شدیم و فقط هدف بالا بردن آمار و ارقام شده است.

وی در ادامه افزود رسالت اصلی بر عهده معاونت های علمی است که متاسفانه وارد امور اجرایی شدند و این آفت کار است. یکی علل نابودی ظرفیت های استانی نبود خلاقیت و تدبیر در حفظ آنهاست بعنوان مثال سالها افتخار می کردیم بهترین فرش دنیا را استان قم دارد ولی بکل نابود شد و کشورهایی مانند پاکستان و هند و چین آن را از ما دزدیدند فقط بخاطر اینکه این همه سال هیچ خلاقیتی در صنعت فرش نشان ندادیم. و یا مثلا در بحث خودکفایی گندم فقط یکسال دوام داشت و امسال سه برابر سال گذشته گندم وارد کردیم چرا چون به ازای هر هکتار فقط ۲ تن گندم تولید کردیم در حالیکه در دنیا به ازای هر هکتار ۶ تن تولید می کنند.

پس از سخنان مهمانان، دکتر ولیا در پاسخ به منتقدین افزود: تمام تقصیرها مربوط به شرکت های دانش بنیان نیست باید عمیق تر شویم چرا که شرکت های دانش بنیان عقبه دارند و آن دانشگاه است و از آنجا می آیند. چرا در دانشگاه های استان قم رشته های تحصیلی متناسب با نیاز ها و ظرفیت های استان تعریف نشده است و همه بیشتر رشته های علوم انسانی هستند.سیستم غلط آموزش عالی در دانشگاه ها سبب هدر رفت نیروی انسانی شده تا متخصصینی کارآمد نداشته باشیم که جذب شرکت های دانش بنیان شوند. از سوی دیگر اگر بر فرض روی تربیت نیروی انسانی کارآمد در زمان حاضر سرمایه گذاری کنیم نتیجه آن را ۲۰ سال بعد می بینیم. پس امروز داریم چوب بیست قبل را می خوریم. از سوی دیگر مسولان استانی هم مقصر هستند که چرا شرکت های دانش بنیان را در پروژه ها دخیل نکردند و اصولا چرا پروژه ها را دانش بنیان تعریف نکردند. پس در حقیقت در تعریف پروژه ها هم مقصرند چون که پیوست فناوری ندارند.و این هدر دادن بیت المال است که بخاطر سوئ مدیریت پیش می آید.

دکتر مهدی جعفری نیز بعنوان سخنان پایانی جلسه آمارهای نادرست را بلای جان مسولان جمهوری اسلامی دانست و افزود آمار سازی های دروغین و سطحی موجب نادیده گرفته شدن مشکلات اصلی جامعه می شود و اذهان را مشوش و منحرف می کند تا مشکلات اصلی دیده نشوند. وی در پایان به ظرفیت بالای شرکت های دانش بنیان استان اشاره کرد و افزود بعنوان مثال در حوزه کشت بافت گیاهی شرکت های دانش بنیانی هستند که می توانند به ازای هر هکتار ۷ تن گل محمدی تولید کنند در حالیکه بطور عادی در هر هکتار ۱.۲ تا ۱.۸ تن تولید می شود و یا در زمینه کشت درخت گلابی توانایی آن را داریم سن بهره وری درخت را از ۵ تا ۸ سال به ۵۰ سال برسانیم.

وی در پایان یکی علل مخرب وضع اقتصادی موجود را وجود تخریب گر دلال ها دانست و دلیل دیگر وجود ارز ترجیحی که موجب می شود تولید کننده وابسته باقی بماند و درصدد بومی سازی برنیاید. وی اشاره کرد بازیکن خوب زیاد داریم اما زمین بازی خوب ندارم و این یعنی ما نیاز داریم تا زیر ساخت مناسب را فراهم آوریم آنگاه نگاه مطالبه گر از شرکت های دانش بنیان داشته باشیم.

آقای معمارزاده از اعضای اتاق فکر نیز به ضرورت ورود شرکت های دانش بنیان به مسائل متن زندگی مردم تأکید کرده و افزود: حتی اگر مسائل جزئی زندگی مردم مورد توجه دانش بنیان ها قرار بگیرد، آن وقت گرایش جامعه به این قبیل شرکت ها بیشتر شده و زمینه رشد آنها را فراهم می سازد.

در پایان این نشست، با بازخوانی توان شرکت های دانش بنیان استان قم پیشنهادهایی در زمینه ارتقاء سطح شرکت ها و استفاده بهینه از ظرفیت آنها ارائه و مقرر گردید این پیشنهادها در جلسات آتی به راهکارهای اجرایی و سیاستی تبدیل شود.