استاد دانشگاه تهران: اعتماد مهمترین عنصر سرمایه اجتماعی است

دکتر حسن زارعی متین در نشست «سرمایه اجتماعی و نقش آن در موفقیت طرح‌های کلان» که به همت کانون هم اندیشی تعالی و توسعه استان قم (اتاق فکر) و دانشگاه طلوع مهر برگزار شد، عنوان کرد: اگر ما به دنبال اشتغال، کارآفرینی و بهره‌وری بیشتر در سازمان هستیم و همچنین جهت موفقیت در سطح فردی، باید توانمند شویم. بر اساس تعریفی که از توانمندی شده است باید این توانمندی را در قالب سرمایه ببینیم.

وی با بیان اینکه سرمایه به چیزی گفته می‌شود که برای ما ثروت و ارزش افزوده ایجاد کند و کمک می‌کند ما به اهدافمان برسیم، افزود: دومین سرمایه، سرمایه انسانی است؛ سرمایه انسانی به این برمی گردد که چه می دانیم و جامعه برای آموخته‌های ما حاضر است پول خرج کند و بتوانیم بر اساس آموخته های خود مسایل جامعه و سازمان خود را حل کنیم.

وی با تأکید براینکه سرمایه انسانی به مدرک بر نمی‌گردد بلکه به مهارت و دانشی بر می‌گردد که بازار به آن نیاز دارد و دانشگاه‌های ما باید اینگونه سرمایه‌ای تولید کنند گفت: مهم‌ترین بخش قیمت تمام شده کالا در کشور ما به نیروی انسانی بر می‌گردد. لذا کارکنان باید نقش دارایی داشته باشند و این وقتی عملی می‎ شود که دانش مورد نیاز سازمان را خلق کرده و مسئله‌ای را حل کنند.

پژوهشگر ممتاز حوزه مطالعاتی مدیریت با اشاره به اینکه در کشور ما وضعیت سرمایه انسانی نسبتا خوب است، بیان کرد: برنامه ریزی در دانشگاه‌های دولتی ما الان مشکل دارند زیرا بودجه به تعداد دانشجو بستگی دارد و این باعث می شود که گاهی متناسب با نیازهای جامعه برنامه ریزی نکنیم. در حالی که دانشگاه های غیرانتفاعی مجبور هستند برای تأمین هزینه های خود رشته‌هایی برنامه ریزی و اجرا کنند که نیاز جامعه باشد.

وی اظهار کرد: سرمایه‌ای که امروز باید در جامعه بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد سرمایه اجتماعی است؛ از سال ۹۳ تاکنون تمام تحقیقات نشان داده است سرمایه اجتماعی یکی از چالش‌ها است و حلقه مفقوده رشد و توسعه است.

زارعی متین با بیان اینکه سال ۹۷ نیز تحقیقاتی انجام شد که نشان می دهند سرمایه اجتماعی در کشور افت داشته است. زمان جنگ عامل پیروزی ما همین سرمایه اجتماعی بود. سرمایه اجتماعی بر نمی گردد به اینکه چه می دانیم بلکه به کیفیت روابط روابط بین دولت و مردم، مردم و دولت، سازمان‌ها با یکدیگر، سازمان با کارکنان، بین مردم، در خانواده‌ها و… بر می‌گردد.

وی با بیان اینکه سرمایه بعدی سرمایه روانشناختی است، تصریح کرد: روان شناسی در دنیا به سمت روانشناسی مثبت‌گرا پیش رفته است که به دنبال شناسایی و توسعه حالات روحی روانی مثبتی است که کمک می‌کند فرد موفق شود. در حال حاضر روی مؤلفه‌های آن از جمله خودکارآمدی، امید، خوش بینی و تاب آوری کار شده است.

زارعی متین با اشاره به اینکه سرمایه روانشناختی سبب ایجاد نشاط در جامعه و سازمان می‌شود، افزود: سرمایه بعدی سرمایه معنوی است که در رأس دیگر سرمایه‌ها است؛ سرمایه معنوی یعنی کار و هدفی که داریم در نظام ارزشی‌مان مهم باشد و از طریق انجام کار، احساس معناداری کنیم.

وی جامعه سالم را جامعه‌ای دانست که دارای این پنج سرمایه است و گفت: با توجه به سخن رهبر معظم انقلاب در خصوص ویژگی‌های جامعه اسلامی، این پنج سرمایه مورد نیاز کمک می‌کند که ویژگی های جامعه اسلامی تحقق پیدا کند؛ جامعه‌ای که در آن عدالت وجود داشته، رشد و پیشرفت در تمام حوزه‌ها داشته باشیم و همچنین معنویت وجود داشته باشد.

زارعی متین با بیان اینکه تمامی سرمایه‌ها باید در کنار هم قرار بگیرند تا انسان‌ها موفق شوند و هیچکدام بدون دیگری عامل موفقیت نخواهند شد، گفت: مهم‌ترین مؤلفه سرمایه اجتماعی «اعتماد» است و دولت زمانی در برنامه‌هایش موفق می‌شود و بحران‌ها را پشت سر می‌گذارد که مردم به آن اعتماد داشته باشند.

وی با تشبیه جامعه به یک سازمان ادامه داد: عوامل زیادی بر روی اعتماد تاثیر دارد. اول اینکه افراد یا کارکنان این باور را داشته باشند که مسئولین شایستگی لازم را دارند که می‌توانند در شرایط مختلف تصمیمات درستی اتخاذ کنند. مورد دیگر صداقت و تناسب بین حرف و عمل است که اگر مردم این را ببینند اعتماد خواهند کرد.

پژوهشگر حوزه مطالعاتی مدیریت در بیان عوامل مؤثر بر اعتماد گفت: مورد سوم عدالت همه جانبه است که مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز هست؛ مسئولین باید تصمیماتی بگیرند که منجر به عدالت در جامعه شود. عدالت سه بعد مهم دارد، عدالت رویه‌ای، عدالت توزیعی و عدالت مراوده‌ای.

وی با بیان اینکه عدالت رویه‌ای یعنی فرآیندها و روش‌هایی که منجر به تصمیم سازی عادلانه شود مانند فرآیند گزینش و استخدام در سازمان‌ها یا پذیرش از طریق کنکور، اظهار کرد: عدالت توزیعی یعنی هر سازمان یا جامعه‌ای ستاده‌هایی دارد که در توزیع آن‌ها باید عدالت رعایت شود و عدالت مراوده‌ای نیز عدالتی است که به رفتار و مراودات بین مدیران و کارکنان بر می‌گردد.

استاد تمام دانشگاه تهران با بیان ایکه نوعی دیگر از عدالت نیز وجود دارد که عدالت اطلاعاتی نام دارد گفت: این نوع عدالت به شفافیت در ارایه اطلاعات بر می‌گردد. به عنوان مثال در بورس بسیاری از افراد سرمایه خود را از دست دادند اما کسانی هستند که به درآمد میلیاردی می رسند که نشان دهنده این است که در جامعه عدالت اطلاعاتی ضعیف است.

وی توضیح داد: مورد بعد در تقویت اعتماد، مشارکت جویی است یعنی ما هرچه کارکنان را بیشتر مشارکت دهیم اعتماد بیشتری ایجاد می‌شود. این دعوت کردن به مشارکت که اسلام هم بر آن تأکید دارد مهم‌ترین نقش را در احساس توانمندی دارد. زمانی کارمند در سازمان احساس توانمندی می‌کند که در کارها مشارکت داده شود. به عنوان مثال چرا ما در مسکن موفق نبوده‌ایم؟ اگر بخواهیم آسیب شناسی کنیم باید بگویم دلیل آن این است که مردم را پای کار نیاوردیم در حالی که اگر می‌خواهیم صنعت، اشتغال و ازدواج را توسعه دهیم باید ابتدا سراغ مسکن برویم.

وی با بیان اینکه مؤلفه دیگر برای ایجاد اعتماد، ثبات است تشریح کرد: اگر در جامعه ثبات اقتصادی وجود داشته باشد مردم به دولت اعتماد می‌کنند؛ می توانند برنامه ریزی کنند و به سراغ تولید می‌روند؛ در غیر این صورت پول خود را در بانک سرمایه گذاری می‌کنند.

پژوهشگر برتر رشته مدیریت در بیان اینکه چگونه این اعتماد کم رنگ می شود گفت: به عنوان مثال یکی از نماینده‌های مجلس شورای اسلامی اعلام کرد افتخارم این است که ۱۵۰ نامه برای اشتغال دادم؛ یکی دیگر هم برعکس گفت افتخار می‌کنم در طول ۴ سال نمایندگی نامه‌ای برای سفارش کسی ندادم. اینگونه شایسته سالاری را خودمان از بین بردیم و باعث می شود مردم به این باور برسند که در جامعه عدالت نیست و کسانی بیشتر بهره مند می‌شوند که رابطه دارند.

وی ادامه داد: در اسلام گفته می‌شود صله رحم باعث طول عمر می‌شود که نباید این جمله را ساده گرفت. ۷۵ سال بر روی این مسئله تحقیق شد و در آخر به این نتیجه رسیدند که روابط خوب نه تنها از بدن ما حمایت می‌کند بلکه باعث سلامتی مغز نیز می‌شود؛ این موضوع در حال حاضر در علم اعصاب نیز مطرح می‌شود؛ متخصصین اعصاب الان می گویند انسان‌هایی که روابط و دوستان خوبی دارند عملکرد مغز بهتری دارند و این روابط خوب باعث روابط صحیح بین نورون‌ها شده و از این طریق هورمون‌های مؤثر در خون ترشح می شود و باعث موفقیت در کار و زندگی می گردد.